Każdy lekarz wykonujący swą praktykę zetknął się z jakością oświetlania medycznego i z faktem, jak bardzo wpływa ono na jego pracę. Zarówno jeśli chodzi o oświetlenie przy diagnostyce u stomatologa, dermatologa, jak i podczas wykonywania zabiegów lub zaawansowanych operacji. Nowoczesne lampy operacyjne muszą charakteryzować się dobrą jakością światła i być ergonomiczne w użytkowaniu. Powinny pomagać zespołowi lekarskiemu w wypełnianiu swojej pracy na najwyższym poziomie, a także zapewnić komfort pracy całemu zespołowi.

Współcześnie na rynku mamy do wybory mnóstwo rodzai lamp operacyjnych oraz lamp zabiegowych od wielu producentów. Różnią się one wyglądem oraz parametrami oświetlenia. By pomóc Wam w wyborze nowoczesnej lampy na salę operacyjną, lub do gabinetu, taką która będzie przyjazna, niezawodna i posłuży przez wiele lat, poniżej prezentujemy główne charakterystyczne cechy lamp operacyjnych i zabiegowych, które należy wziąć pod uwagę, wybierając oświetlenie do pomieszczeń medycznych.

Źródło światła

W uproszczeniu lampy operacyjne oraz zabiegowe możemy podzielić na lampy halogenowe i lampy diodowe.
Lampy medyczne halogenowe, to lampy, których źródłem światła jest żarówka z żarnikiem wolframowym, wypełniona gazem szlachetnym z niewielką ilością halogenu. Ich niezaprzeczalną zaletą  jest wysoki współczynnik odwzorowywania barw, który przy halogenach jest równy 100, natomiast lampy diodowe wciąż do niego dążą. Jednak podstawową wadą takiego oświetlenia medycznego jest niska żywotność halogenów i duży wzrost temperatury w okolicy lampy, co ma wpływ na komfort pracy personelu. Dlatego oświetlenie halogenowe wypierają obecnie nowocześniejsze ledowe lampy operacyjne i zabiegowe, oparte na diodach elektroluminescencyjnych. Inwestycja w takie lampy jest nieco większa, jednak szybko przynosi oszczędności podczas eksploatacji lampy. Lampy ledowe posiadają również wiele innych zalet nad lampami halogenowymi: są lżejsze, nie nagrzewają się, emitując mniej ciepła oraz nie przepalają się tak często. Są energooszczędne, a ich żywotność sięga 50.000 godzin. Lampy ledowe dają czyste i równomierne światło, oraz możliwość regulacji natężenia i skupienia wiązki. Dodatkowo czołowi producenci lamp operacyjnych i zabiegowych umieszczają diody led w specjalnych zwierciadłach, co daje jeszcze większą bezcieniowość.

Lampa operacyjna halogenowa	Lampa operacyjna ledowa

Kolory diod

Na rynku dostępne są lampy operacyjne i zabiegowe z barwnymi oraz białymi diodami LED. Te pierwsze to lampy pierwszej generacji, światło białe w polu operacyjnym uzyskują one przez mieszanie wiązek światła o różnych barwach pochodzących z kolorowych diod. Lampy operacyjne diodowe drugiej generacji to takie, które emitują już białe światło. Lampy z barwnymi diodami nie są dobrym rozwiązaniem, mieszanie kolorowych wiązek jest bezzasadne i mogą temu towarzyszyć kolorowe cienie w oświetlanym polu operacyjnym. Przy wyborze lampy należy zwrócić uwagę na to, by diody emitowały białe światło.

Natężenie światła

Natężenie światła mówi nam, o tym jaką ilość światła generuje lampa zabiegowa. Charakteryzują je dwie jednostki – lumeny, które mówią, ile światłą zostało wyemitowane przez lampę oraz luksy opisujące, jaką ilość światła otrzyma oświetlany obszar. Wartość lx zależy więc od odległości lampy od pola operacyjnego, mierzy się go zazwyczaj na odległość 1 metr w przypadku lamp operacyjnych, a 50 cm w przypadku lamp zabiegowych. Oczywiście im lampa ma więcej luksów, tym jest lepsza.

Obecna polska norma dotycząca lamp operacyjnych EN 60601-2-41 :2000  określa, że lampy operacyjne powinny generować w centralnym punkcie oświetlenie o wartości min. 40.000 lux. Jest to stosunkowo dużo, bo dla porównania w pracach biurowych wymagane jest oświetlenie 500lx. Jednak większość producentów lamp operacyjnych oraz zabiegowych oferuje lampy o natężeniu ponad 100.000 lx.

Dobrze jest, gdy lampa operacyjna ma możliwość regulacji natężenia światła w zależności od specyfiki zabiegu i indywidualnych preferencji operatora.

Temperatura barwowa

Wskaźnik ten informuje nas o tym, w jaki sposób lampa oddaje kolory oświetlanego obszaru w stosunku do tego, jak te kolory wyglądają w świetle naturalnym. Współczynnik ten nosi nazwę CRI. Dla zapewnienia optymalnych warunków pracy, wskazane jest, by był bliski 100 – wtedy kolory widziane są podobnie jak w naturalnym świetle dziennym.

Temperaturę barwową mierzy się w stopniach Kelvina (K).  Lampa o wyższej temperaturze barwowej (5300 – 6000 K) podkreśla kolory chłodne, niebiesko – zielone, natomiast temperatura poniżej 3300 K uwydatnia ciepłe kolory – czerwień, pomarańcz, żółć. Z reguły pożądany współczynnik odwzorowania barw przy zabiegach i operacjach waha się w granicach pomiędzy 4000 -5000K. Jednak w niektórych procedurach medycznych wymagane jest dostosowanie temperatury barwowej oświetlenia do rodzaju wykonywanego zabiegu, by zagwarantować najwyższa rozpoznawalność tkanek. Nowoczesne lampy operacyjne oraz lampy zabiegowe oferują funkcję regulacji temperatury barwowej, co pozwala dostosować temperaturę barwową do aktualnych potrzeb, np. wybrać opcję światła barwy zielonej, które jest optymalne dla zabiegów endoskopowych.

Współczynnik odwzorowania barw

Wskaźnik Ra, który pojawia się przy parametrach lamp operacyjnych i zabiegowych to nic innego jak wskaźnik oddawania barw. Współczynnik ten określa, jak zostaną odwzorowane barwy po skierowaniu na nie światła. Ra określany jest w skali 0-100, gdzie 0 oznacza światło monochromatyczne, a 100 to odwzorowanie barw jak w świetle dziennym. Producenci lamp operacyjnych i zabiegowych dążą, by osiągnąć jak najwyższy wskaźnik odwzorowania barw dla prawidłowej oceny kolorów. Prawidłową ocenę barwy tkanek zapewnia wskaźnik Ra na poziomie min. 85. Nowoczesne lampy operacyjne posiadają Ra > 90.

Współczynnik R9

R9 to współczynnik charakteryzujący stopień oddawania barwy czerwonej i ma szczególne znaczenie podczas wykonywania operacji i zabiegów. Jego wartość powinna być jak najwyższa, w nowoczesnych lampach operacyjnych wynosi on >90. W medycynie wskaźnik R9 jest szczególnie ważny, bo jest on odpowiedzialny za prawidłową ocenę stanu tkanek i organów wewnątrz ciała. Ma to istotne znaczenie dla chirurga w trakcie operacji. Pozwala odpowiednio zweryfikować stan tkanek i narządów. Charakterystycznie zmiany kolorów mogą świadczyć o rozwijającym się procesie patologicznym.

Bezcieniowość

Nowoczesne lampy operacyjne oraz zabiegowe powinny zapewniać jak największy stopień bezcieniowości. Podczas wykonywania operacji lub zabiegów jest duże prawdopodobieństwo, że chirurg lub inne osoby obecne przy polu operacyjnym przysłonią światło.Ważne jest, by te zacienione obszary nie utrudniały procedur medycznych. Producenci oświetlenia medycznego prześcigają się w technikach, zastosowanych w lampach, które pozwalają na uzyskanie jak najwyższej bezcieniowości. Osiąga się to m.in. poprzez: stosowanie wielu pojedynczych źródeł światła oświetlających pole operacyjne pod różnymi kątami, wykorzystywanie zwierciadeł, optymalny rozmiar czaszy lampy itp.

Eliminacja zjawiska olśnienia

W pomieszczeniach medycznych, a szczególnie w salach operacyjnych należy ograniczać zjawisko olśnienia, które może dekoncentrować personel, a nawet uniemożliwić mu prawidłowe widzenie. Występowanie olśnienia ustala się wizualnie, sprawdzając, czy w polu widzenia pracowników nie występują nieosłonięte źródła światła lub odbicia światła od płaszczyzn roboczych w kierunku oczu personelu.

Najnowsza technologia proponuje nam zastosowanie światła odbitego w zwierciadłach, by zwiększyć bezcieniowość, a również wyeliminować oślepianie personelu. Nowością jest innowacyjna technologia podwójnego odbicia światła zastosowana w lampie operacyjnej – tzw. technologia 2R. Asferyczne soczewki umieszczone w lampie operacyjnej rozszczepiają generowany przez diody strumień światła. Strumień ten pada na pierwszy reflektor w którym zachodzi pierwsza faza procesu kolimacji wiązek światła,  następnie odbijany jest od ostatniego reflektora który kieruje strumień światła w stronę pokrywy polikarbonowej zawierającej  mikrowyżłobienia ostatecznie wspierające proces kolimacji, aby następnie światło o wysokiej bezcieniowości bez odbić bocznych trafiło na pole zabiegowe. Celem zastosowania tej techniki oświetlenia jest wyeliminowanie odbić bocznych oślepiających operatorów oraz cały personel znajdujący się na sali, zwiększenie poziomu bezcieniowości lampy operacyjnej zwiększając tym samym komfort pracy, a także zwiększenie głębokości oświetlenia.

Technologia ta na rynku polskim dostępna jest dotychczas tylko w lampie operacyjnej Unica firmy Rimsa.

Wielkość oświetlanego obszaru

W przypadku lamp operacyjnych ważne jest, by wielkość plamy świetlnej była jak największa. Wielkość tą opisują średnice kołowych pól d₁₀ i d₅₀, wewnątrz których naświetlenie jest mniejsze niż 10% i 50% wartości maksymalnej, przy czym średnica d₅₀ powinna wynosić minimum połowy d₁₀. Nowoczesne lampy operacyjne i zabiegowe mamy możliwość regulacji wielkości plamy świetlnej.

Wgłębność światła

Nowoczesne lampy zabiegowe emitują jednolity słup światła o takich samych parametrach i nie wymagają refokusowania w trakcie operacji bez względu na to, na jakiej wysokości jest oświetlany obszar. Lampa operacyjna powinna zapewniać doskonałe oświetlenie również najgłębiej położonych miejsc w jamie operacyjnej. Parametrem opisującym tą zdolność jest głębokość oświetlenia opisywana jako l1+l2 i ważne, żeby parametr ten był jak najwyższy.

Emisja ciepła

Emisja ciepła i promieniowania UV to bardzo ważny parametr, należy zwrócić uwagę, by był jak najniższy. Zwiększenie ciepła wywołane działaniem oświetlenia na sali operacyjnej ma niekorzystny wpływ na warunki pracy zespołu operacyjnego. Zwłaszcza przy wielogodzinnych operacjach utrudnia skupienie i opóźnia szybkość reagowania. Wpływa również na stan pacjenta. Zbyt duże promieniowanie może powodować wysuszanie tkanek i ich odwodnienie, rozszerzanie naczyń krwionośnych, nadmierną krzepliwość krwi oraz może spowalniać gojenie. Natężenie promieniowania określane jako Ee, mierzone w odległości 1 metra nie powinno przekraczać 1000 mW/m². Podobnie wymagane jest ograniczenie promieniowania UV, jeśli chodzi o nowoczesne lampy operacyjne, jego siła z zakresu poniżej 400nm powinna być miejsza niż 10W/m².

Sposoby mocowania lampy operacyjnej i zabiegowej

Lampy medyczne występują w wersji sufitowej, ściennej i statywowej. Duże lampy operacyjne zazwyczaj są to lampy sufitowe, nie zajmują wtedy miejsca na sali operacyjnej i nie blokują dostępu personelu medycznego do pacjenta. Natomiast lampy zabiegowe mogą występować w każdej z tych opcji. Wygodnym rozwiązaniem jest lampa zabiegowa na statywie mobilnym, którą możemy przemieszczać w zależności od potrzeb.

Budowa lampy

Przy wyborze tak istotnego urządzenia na salę operacyjną lub do gabinetu zabiegowego, warto zwrócić uwagę, czy sprzęt wykonany jest z materiałów wysokiej jakości. Najlepiej wybrać lampę od sprawdzonego producenta z wieloletnim doświadczeniem w produkcji lamp operacyjnych. Lampa powinna być niezawodna, dlatego dobrze, gdy jest wyposażona w system zasilania awaryjnego.

Nowoczesne lampy operacyjne powinny być lekkie, a zarazem stabilne. Wygodne w użytkowaniu, ergonomiczne, łatwe w manewrowaniu czaszą, dobrze, gdy są wyposażone w uchwyty, a mniejsze lampy w tzw. gęsią szyję.

Konstrukcja lampy operacyjnej powinna być prosta (najlepiej sprawdzają się lampy z okrągłą kopułą). Ważne jest, by nie posiadały zbędnych szczelin, łatwa do czyszczenia i dezynfekcji, pokryta powłoką antybakteryjną. Uchwyty powinny nadawać się do sterylizacji.

Nowoczesne lampy operacyjne powinny być dostosowane do nawiewu laminarnego.

Nowoczesne lampy operacyjne i zabiegowe – co mówią przepisy

Najważniejsze uregulowane prawem wymagania dotyczące oświetlenia na salach operacyjnych określone zostały w normie oświetleniowej PN-EN 12464-1. Według której w uproszczeniu lampy operacyjne powinny spełniać następujące parametry:

• minimalny poziom natężenia oświetlenia w polu operacyjnym podczas zabiegu (płaszczyzna stołu/ /tkanki) — 10 000 lx;
• minimalny poziom natężenia oświetlenia w całej sali podczas zabiegu — 1000 lx (podczas wykonywania prac przygotowawczych i porządkowych można przyjąć 500 lx
• równomierność oświetlenia w polu zadania — co najmniej 0,7
• równomierność oświetlenia w bezpośrednim otoczeniu — co najmniej 0,5;
• współczynnik odbicia ścian — 0,3–0,8;
• współczynnik odbicia podłogi — 0,1–0,5
• współczynnik odbicia płaszczyzn pracy — 0,2–0,6;
• barwa światła — ≥ 4000 K;
• współczynnik oddawania barw — 90
• UGR — 19.

Norma powyższa reguluje również kwestię oświetlenia awaryjnego. W odniesieniu do zasilania awaryjnego wymaga się, aby po zaniku napięcia zasilającego ogólnego przełączenie w tryb pracy awaryjnej odbywało się automatycznie, oraz aby po czasie nie większym niż 5 s średnie natężenie oświetlenia w polu operacyjnym było większe niż 40 000 lx. Powrót do początkowego natężenia oświetlenia powinien nastąpić po czasie nie dłuższym niż 40 s.

Nowoczesne lampy operacyjne oraz zabiegowe oczywiście normy te spełniają. Ponadto przy produkcji ich stosowane są coraz to nowsze technologie, które mają na celu poprawę jakości oświetlenia oraz ergonomii i bezpieczeństwa pracy.

Przy wyborze nowoczesnego oświetlenia na sale operacyjną lub do gabinetu lekarskiego warto zapoznać się z powyższymi parametrami, by lampa była naszym wsparciem podnoszącym jakość wykonywanych zabiegów i służyła nam długie lata.